Θεωρίες συνωμοσίας

Σε όλη μου τη ζωή με έλκυε η λογοτεχνία του φανταστικού και ιδιαίτερα της επιστημονικής φαντασίας. Ήμουν πολύ μικρός όταν διάβασα ένα βιβλίο που εξηγούσε πως οι αναλογίες των μεγεθών κατασκευής της πυραμίδας του Χέοπα οδηγούν στις αναλογίες αιώνιων αληθειών του σύμπαντος, όπως ο λόγος της απόστασης γης - σελήνης προς την απόσταση γης - ήλιου κλπ (πολύ αργότερα, κάποιος Γάλλος έγραψε ένα βιβλίο για τις αιώνιες αλήθειες των αναλογιών των μεγεθών ενός περιπτέρου!). Βέβαια, εκείνο το βιβλίο που με σημάδεψε περισσότερο ήταν για την κρυφή πλευρά της σελήνης. Το βιβλίο, γραμμένο τη δεκαετία του '50 μάλλον, εξηγούσε με πειστικά (για την ηλικία μου) επιχειρήματα συνεπικουρούμενα από διαστρεβλωμένα ή ψεύτικα αποδεικτικά στοιχεία, ότι στην πραγματικότητα στην κρυφή πλευρά της σελήνης υπάρχει μια πόρτα για το εσωτερικό της. Η ίδια η σελήνη αποτελεί βάση εξωγήινων.

Το βιβλίο αυτό με σημάδεψε γιατί, αντιπαρερχόταν με πολύ πειστικό τρόπο μια αλήθεια που, ζώντας στο 1980, ήξερα καλύτερα από το συγγραφέα: η κρυφή πλευρά της σελήνης είχε φωτογραφηθεί! είχαμε ήδη πάει εκεί! Κι όμως: αν ζούσα 30 χρόνια νωρίτερα θα ήμουν σίγουρα οπαδός της θεωρίας. Αυτή η ιστορία ήταν η πρώτη που με δίδαξε πως υπάρχουν βιβλία, αντικείμενα δηλαδή που στο μυαλό μου τότε αποτελούσαν την πηγή της αληθινής γνώσης, που γράφουν... - πως να το πω - παπαριές. Και τις κάνουν να φαίνονται εξωτικά όμορφες.

Στα επόμενα χρόνια η διαδικασία απομυθοποίησης των θέσφατων από τα οποία περιτρυγυριζόμουν έφτασε στο μεγαλύτερο βαθμό. Η δημοκρατία δεν είναι σίγουρα το καλύτερο πολίτευμα. Η Νέα Δημοκρατία δεν αποτελείται από τίμιους και εργατικούς έλληνες. Η ΑΕΚ δεν είναι αλλά μάλλον δεν υπήρξε και ποτέ (πλην κάποιων ευτυχισμένων μικρών περιόδων) η καλύτερη ομάδα στην Ελλάδα. Η μόνη μου διέξοδος υπήρξε ο επιστημονικός ορθολογισμός. Η λογική δηλαδή που δεν αναπτύσσεται μόνο στο δικό μου μυαλό και "πιστεύει" σε θεωρίες αλλά αυτή που επικυρώνεται μέσα από την επιστημονική διαδικασία της οικοδόμησής της πάνω σε ελέγξιμα και μετρήσιμα μεγέθη.

Το ενδιαφέρον μου για τα παραπάνω αναζωπυρώθηκε την τελευταία δεκαετία από τις θεωρίες συνομωσίας που μου έρχονται σωριδον καθημερινά στο μέιλ μου. Κορυφώθηκε όμως στην παρούσα οικονομική κρίση. Ο καθένας είχε μια θεωρία για το πως οι αμερικάνοι (που δε θέλουν το ευρώ), οι τραπεζίτες (που καταστρέφουν χώρες για πλάκα), οι εβραίοι (που εκ γενέσεως αντιπαθούν τους έλληνες), η Goldman Sacks (που είναι γαμάτη γιατί συνδιάζει τα δύο προηγούμενα), ο Παπανδρέου (που έχει αμερικανική υπηκοότητα και πολωνέζα γιαγιά), ο Καραμανλής (που είναι ένας παχύσαρκος, λαίμαργος, τεμπέλης πορωμένος με το Playstation) θέλουν να καταστρέψουν την Ελλάδα.

Ερευνώντας τόσες πολλές θεωρίες κατέληξα σε έναν απλό και σύντομο κανόνα: αν η απλή εξήγηση των πραγμάτων σου δίνει μια λογική απάντηση, τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να ψάξεις για άλλη. Όπως αν είναι ανοιχτά τα Τέμπη δεν ψάχνεις για παρακαμπτήριο από Λάρισα για Κατερίνη. Παράδειγμα: Γιατί ο Καραμανλής έχασε τις εκλογές; Δεν ήταν καλή η κυβέρνηση ή μήπως τον φάγανε οι Αμερικάνοι επειδή τά 'κανε πλακάκια με τους Ρώσους;

Πρώτη θεωρία: 1. είναι λογικό να υποθέσουμε ότι η συμφωνία της ελληνικής κυβέρνησης με τη ρωσική για τον αγωγό Mπουργκάς - Αλεξανδρούπολη αποτέλεσε πλήγμα για τις αμερικανικές εταιρείες που σχεδιάζουν να φέρουν καύσιμα στη Ευρώπη μέσω Τουρκίας.
2. Η αμερικανική κυβέρνηση σχεδόν "δουλεύει" για τις μεγάλες ενεργειακές αμερικανικές εταιρείες και θα ήθελε να μην εφαρμοστεί η συμφωνία.
3. Θα ήταν λογικό να αναθέσει στη μυστική της υπηρεσία το σχεδιασμό για την ανατροπή της κυβέρνησης. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί είτε με την εξάλειψη του Καραμανλή (δολοφονία), είτε με τον εκβιασμό (θα σου σκοτώσουμε την οικογένεια - ο Καραμανλής κάνει μια θεαματική τελευταία εκλογική αναμέτρηση όπου χάνει με αυτογκόλ), είτε με την χρηματοδότηση όλων εκείνων των φωνών που μπορούν να επηρρεάσουν τα πλήθη κάνοντας το Βατοπαίδι, ΒΑΤΟΠΑΙΔΙ.
4. Είναι επίσης λογικό να θεωρήσουμε πως η CIA έχει τα μέσα είτε να στρατολογήσει δημοσιογράφους που εν γνώση τους θα στηρίζουν τα αμερικανικά συμφέροντα (5. είναι γνωστό ότι υπάρχει μεγάλη διαφθορά στην Ελλάδα - και μάλιστα στους δημοσιογράφους), είτε εμμέσως μέσω χρηματοδοτικών πηγών που χάνονται σε κάποιες όφσορ εταιρείες.

Δεύτερη θεωρία: 1. Η κυβέρνηση Καραμανλή υπήρξε μια μέτρια ελληνική κυβέρνηση η οποία άντεξε το μέσο όρο αντοχής όλων των ελληνικών κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης: δύο θητείες.

Και οι δύο θεωρίες στηρίζονται σε λογικά μεν, συζητήσιμα δε, επιχειρήματα. Σύμφωνα με τη θεωρία μου, αν η δεύτερη θεωρία από μόνη της ικανοποιεί το ερώτημα, ως πιο σύντομη και πιο απλή, προκρίνεται ως πιθανότερη. Η πρώτη θεωρία στηρίζεται σε λογικά επιχειρήματα το καθένα από τα οποία (πέντε στο σύνολο!) είναι εξίσου (αν όχι περισσότερο) συζητήσιμο με το επιχείρημα της δεύτερης ανάγνωσης. Άρα δεχόμαστε τη 2η θεωρία που μας αναγκάζει να κάνουμε λιγότερες αμφισβητούμενες παραδοχές.

Όσο μεγάλωνα γινόμουν όλο και πιο σίγουρος για την ορθότητα και όλο και πιο περήφανος για την επινόηση της θεωρίας μου. Μέχρι που πριν μια βδομάδα διάβασα για μια θεωρία που ονομάζεται "αρχή της οικονομίας". Υποστηρίζει ότι "η λύση εκείνη που οδηγεί τον ερευνητή στην υπόθεση µόνο των αναγκαίων οντολογικών δεσµεύσεων στην εξήγηση φαινοµένων και στην απάντηση καίριων επιστηµονικών ερωτηµάτων (χωρίς απαραίτητα να υποδηλώνεται η απλούστερη λύση), είναι και η προτιµότερη. Η αργοπορία µιας φοιτήτριας σε µια συνάντηση του Ανοικτού Παν/µίου είναι δυνατόν να οφείλεται είτε σε κυκλοφοριακό πρόβληµα είτε σε µια µαγική επίδραση των πλανητών στην ψυχοσύνθεσή της, ωστόσο η δεύτερη εξήγηση υποχρεώνει τον επιστήµονα να δεχθεί επιπλέον την αλήθεια των αστρολογικών προτάσεων, κάτι που δεν είναι αναγκαίο από τα
πράγµατα."

Η αρχή αυτή συλλήφθηκε από τον Γουίλιαμ του Όκκαμ στις αρχές του 14ου αιώνα και έγινε ευρέως γνωστή και ως "ξυράφι του Όκκαμ". Σύμφωνα με τις σημειώσεις μου, "στην εποχή του, ο Occam απενοχοποίησε τους µεταγενέστερους επιστήµονες από τη µη απόλυτη παραδοχή των θρησκευτικών και των αριστοτελικών δογµάτων και τους άνοιξε το δρόµο προς την εµπειρική πραγµατικότητα, επιδιώκοντας την καλύτερη δυνατή περιγραφή της".

Μετά από αυτό, σταμάτησα να νιώθω περήφανος που ξανα-ανακάλυψα μια θεωρία 600 ετών και μάλλον ένιωσα άβολα σκεπτόμενος κατά πόσο μπορεί να είναι σύγχρονη μια μεσαιωνική θεωρία. Αλλά μετά, διαβάζοντας για τις θετικές της επιπτώσεις στην ιστορία της επιστήμης, σκέφτηκα ότι μάλλον αυτοί που την αποφεύγουν αποτελούν ακόμα πιο γηρασμένα μυαλά της ανθρώπινης σκέψης ανήκοντας σε αυτό που κάποιοι ονομάζουν "σκοτεινό μεσαίωνα".

Ναι ή ου;

Σε μια αναπάντεχη κίνηση ο πρωθυπουργός της χώρας μας εξέφρασε την βούλησή του να προχωρήσει σε δημοψήφισμα σχετικό με τη συμφωνία της 26ης Οκτωβρίου. Έχοντας διαβάσει διάφορα σχόλια πάνω στην ηθική και την πολιτική βάση αυτής του της απόφασης έχω να σχολιάσω τα εξής:

- πάρα πολύ άνθρωποι, άνθρωποι που μέχρι τώρα κατηγορούσαν τις επιλογές της κυβέρνησης, κατηγορούν και την απόφαση για δημοψήφισμα. Για ποιο λόγο όμως; τι σημαίνει ότι "το έυρημα του δημοψηφίσματος είναι υποκριτικό" (Μίκης Θεοδωράκης), "το δημοψήφισμα μπορεί να οδηγήσει την χώρα σε πολιτική ανωμαλία και διχασμό" (έξι στελέχη του Εθνικού Συμβουλίου του ΠΑΣΟΚ), ότι «ο πρωθυπουργός στην προσπάθεια του να διασωθεί έβαλε ένα δίλημμα διχαστικό, εκβιαστικό που θέτει σε κίνδυνο το μέλλον μας και τη θέση μας στην Ευρώπη» (Αντώνης Σαμαράς), "η κίνηση της Ελλάδας είναι παράλογη και επικίνδυνη" (Νικολά Σαρκοζί); Όλοι αυτοί είναι άνθρωποι οι οποίοι ξέρουν τη μοναδική λύση και φοβούνται ότι ο ελληνικός λαός δε θα μπορέσει να το καταλάβει;

- Η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα είναι "ναι". Όλοι ξέρουν πως ο λαός δεν ξέρει τι του γίνεται. Κανείς όμως δεν είναι έτοιμος να το παραδεχθεί μέσα σε ένα κόσμο που μεγάλωσε με το ιδεώδες της δημοκρατίας. Η δημοκρατία μας είναι το ύψιστο αγαθό, μαθαίναμε στο σχολείο, στη δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα, και άλλα τέτοια όμορφα. Και όμως, επιλέγουμε 300 ανθρώπους κάθε 4 χρόνια οι οποίοι προφανώς είναι οι καλύτεροι ανάμεσά μας (δε θέλω σχόλια) ώστε να μη χρειάζεται να δαπανούμε χρόνο και φαιά ουσία σε αποφάσεις που συχνά δεν έχουμε τις γνώσεις ή τις απαιτούμενες πληροφορίες για να πάρουμε. Συνεπώς γι' αυτό τους εκλέγουμε. Για να ψάχνουν την καλύτερη απόφαση με νηφαλιότητα.

- Αν βέβαια η καλύτερη απόφαση δεν είναι ξεκάθαρη κάποια στιγμή, τότε είναι λογικό να θέλουν να μας ρωτήσουν το δρόμο που θέλουμε να ακολουθήσουμε. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να μας απαριθμήσουν τα θετικά και τα αρνητικά ενός όχι αλλά και ενός ναι. Σίγουρα υπάρχουν αρκετά και από τα δύο αφού, αν τα πράγματα ήταν ξεκάθαρα, θα έπαιρναν την απόφαση μόνοι τους. Αλλά μόνον σε αυτή την περίπτωση. Δεν δέχομαι να μου θέτεις διλήματα στα οποία από μόνος σου έχεις την απάντηση. Για την ακρίβεια, το δέχομαι, αλλά σε αυτή την περίπτωση θέλω να με ρωτάς για τα πάντα: άμεση δημοκρατία. Αλλιώς είσαι απλά κουτοπόνηρος.

- Σε αυτή την περίπτωση, το είδος του ερωτήματος είναι καθοριστικής σημασίας για την ηθική υπόσταση του ερωτήματος: Αν είμαι επικεφαλής μιας ομάδας παραθεριστών και γνωρίζω πως μπορούμε να φάμε για βραδινό κοτόπουλο ή ψάρι, μπορώ να το θέσω ως ερώτημα στην ομάδα και να επιλέξει η πλειοψηφία. Αν όμως θέλω να φάω ψάρι, μπορώ να τους ρωτήσω αν θέλουν σολωμό ή τσιπούρα. Ή αν θέλω τσιπούρα θα ρωτήσω αν θέλουν να φάμε την τσιπούρα στα κάρβουνα ή ψητή. Ψητή με πατάτες ή με ρύζι. Με πατάτες τηγανιτές ή ψητές. Όλες οι παραπάνω ερωτήσεις είναι δημοψηφίσματα που δίνουν τη δυνατότητα στο λαό να αποφασίσει. Στην πραγματικότητα όμως το μεγαλύτερο μέρος της απόφασης το έχω ήδη λάβει εγώ.

- Ιστορική παρένθεση: ο πρώτος που κατάλαβε την αξία ενός δημοψηφίσματος (για την ακρίβεια: το εφήυρε!) ήταν ο Μεγάλος Ναπολέοντας. Μόλις είχε καταλύσει την πρώτη δημοκρατία της ιστορίας και συνειδητοποίησε πως τον λαό πρέπει να τον ρωτάς. Ερωτήματα αβλαβή ή από αυτά που ξέρεις την απάντηση.

- Αλλά για να γυρίσουμε στους παραθεριστές: Και τι γίνεται με αυτόν που έχει αλεργία στο ψάρι; ποιος εγγυάται το δικαίωμά του να φάει βραδινό; Το δημοψήφισμα μοιάζει με δημοκρατική διαδικασία και ίσως είναι, στο μέτρο που τα σημερινά πολιτεύματα είναι δημοκρατικά.

- Και τι πρέπει να γίνει; πρέπει η κυβέρνηση να καταθέσει στους πολίτες ένα κείμενο στο οποίο θα αποφαίνεται για τα θετικά και τα αρνητικά και του "ναι" και του "όχι". Πρέπει οι πολιτικοί να παραδεχθούν πως μας θεωρούν πρόβατα και για αυτό κάθε δημοψήφισμα είναι εκ του πονηρού. Πρέπει, τέλος, οι πολίτες να σταθούμε στα πόδια μας και να σταματήσουμε να γκρινιάζουμε σε κάθε απόφαση. Ο δρόμος προς την πραγματική (άμεση) δημοκρατία απαιτεί θυσίες.